Yapay zekâdan Büyük Doğa Modeli

Seray Şahinler – Doğaya ve sanata dair çalışmalarıyla dünyanın önde gelen isimleri arasında yer alan Refik Anadol’un uluslararası çapta geliştirdiği, veriler eşliğinde doğayı anlama ve yorumlama projesi Büyük Doğa Modeli’nin Türkiye ayağı hayata geçti. İş Bankası’nın katkılarıyla ve MEXT iş birliğiyle gerçekleştirilen projenin tanıtımı önceki gün yapıldı. Anadol’un projesi yok olma tehlikesi her saniye artan doğayı tanımaya ve anlamaya katkı sunuyor. Doğanın mevcut durumuna yapay zekânın verileriyle dikkat çekiyor.

Proje için Türkiye genelinde 33 milli parkı kapsayan veri toplama ve işleme çalışmaları, İş Bankası’nın 100. kuruluş yılı olan 2024’ün temmuz-kasım ayları arasında tamamlandı. Sahalardan toplanan ses, görüntü ve tarama verileri ile açık kaynaklı akademik veriler, özel veri işleme teknikleriyle düzenlenerek yapay zekâ geliştirme süreçlerinde kullanıldı. Çevrimiçi kaynaklardan 33 bin sayfa akademik metin, 99 bin 965 adet fotoğraf, 1703 dakika video ve 610 dakika ses elde edildi. 

Toplantıda konuşan Anadol, Büyük Doğa Modeli kapsamında bugüne dek yarım milyardan fazla veriye ulaştıklarını belirtti. Anadol, “Şunu öğrendik ki dünyada çok az kurum gerçekten büyük veriyi kullanabiliyor. Bu yüzden yapay zekâ ağları bu alanda uzmanlaşmış. Niyeti bilimsel araştırma olan, doğayı değiştirmek ve yok etmek olmayan, doğayı anlamak için yaşayan bir ansiklopedi hayaliyle yola çıktık. Burada sadece veriye ulaşmak değil, bu verileri daha kapsamlı yapmak adına muazzam bir başlangıçla Türkiye modelini hayal ettik. Gördüğünüz hiçbir imge gerçek değil, gerçeğe çok yakın” dedi.

Anadol Guggenheim’da

Refik Anadol, şubat ayında TIME dergisi tarafından düzenlenen TIME100 Impact Awards’a layık görülen isimlerden biri olmuştu. TIME, Anadol’un devasa veri setlerini işleyerek oluşturduğu dinamik eserleriyle dijital sanatı geniş kitlelere ulaştırdığını vurgulamıştı. Anadol’un Guggenheim Bilbao’daki ilk sergisi ise 7 Mart-19 Ekim 2025 tarihleri arasında gerçekleşecek.

Somut ve detaycı

İş Kuleleri’nde gerçekleşen lansmandaki özel deneyim alanında Yapay Zekâ Ansiklopedisi’ni deneyimleme fırsatı bulduk. Büyük Doğa Modeli’ne atfen “Türkiye’ye özgü bitki tür çeşitliliği günümüzde nasıl” sorusunu yönelttiğim yapay zekâ “Türkiye farklı coğrafi bölgeleri ve iklimleri sayesinde inanılmaz bir bitki türü çeşitliliğine sahip. Yaklaşık 10 bin bitki türü bulunuyor ve bunların üç bini Türkiye’ye özgü, yani endemik. Hangi bitki türleriyle ilgileniyorsun? Örneğin ağaçlar, çiçekler veya şifalı bitkiler gibi?” yanıtını verdi. Ansiklopediye ne kadar somut ve detaylı sorular sorarsanız yanıtı o kadar kapsayıcı oluyor. “Rüya” modülü ise Avustralya’daki bir ördek türünün modellemesini çıkararak renkli ve bilgilendirici bir model sundu. 

Sürekli değişen imgeler

Popüler dil modellerine benzer bir yapıda tasarlanan Yapay Zekâ Ansiklopedisi’nde kullanıcılar kısa metin komutları (prompt) aracılığıyla farklı türlerde içerikler oluşturabiliyor. “Research” (Araştırma) modülüyle akademik bilgiye erişilirken, “Create” (Yaratıcılık) modülü bitki ve hayvan türlerine dair görsel tasarımları mümkün kılıyor. “Dream” (Rüya) modülü ise yapay zekânın öğrenilmiş imgelerinden hareketle doğanın sürekli değişen görsel temsillerini üreterek, hayal gücünü zenginleştiren dijital sanat deneyimleri sunuyor.